De NOS en de omstreden filantroop

Een artikel op NOS.nl over George Soros leidt door woordkeus en gebruikte bronnen tot veel reacties, waaronder klachten over de racistische en antisemitische toon. De NOS wijzigt dezelfde avond nog titel, toon en inhoud, en stelt dat deze publicatie niet op deze manier en in deze bewoordingen had gemoeten. Kous af? Niet voor publiek, ombudsman én zeker ook: de redactie.

Ongelukkig

De omstreden filantroop George Soros ontvangt op dinsdag 23 oktober in de post een bompakketje. Aanleiding voor de redactie van NOS Nieuws om toe te lichten waarom deze man zo gehaat wordt. Een prima idee: context geven aan een bijzonder incident en een misschien bij velen onbekende persoon. Het artikel dat daartoe op NOS.nl wordt gepubliceerd geeft een overzicht van en inzicht in de kritiek die vanuit diverse kanten op de man gespuid wordt.

Maar het artikel doet dat op een manier waarbij het moeilijk te onderscheiden blijkt wát de mening van de Soros-tegenstanders is en wát beschrijvingen en uitleg zijn die door de NOS gegeven worden. Woorden en beweringen afkomstig van extremistische en antisemitische kringen en bronnen lijken uit het NOS-toetsenbord gerold te zijn. In de uren erna kaarten klagers per mail en op Twitter dit in stevige taal aan, en de redactie past het artikel aan (inmiddels is het artikel door de NOS helemaal verwijderd, lees hier waarom).

Op Twitter wijst de NOS op die aanpassingen in de “ongelukkige bewoordingen” in het originele artikel, maar de klachten blijven.

De volgende morgen legt hoofdredacteur Gelauff op de radio uit: “Dit was natuurlijk fout, dit had zo niet gemoeten, we hadden het anders moeten doen.” Op de website van de NOS komt een korte toelichting met dezelfde strekking. Klagers vinden het mager en vragen de ombudsman om onderzoek en actie; van het instellen van procedures die “journalistiek gepruts” als dit moeten voorkomen tot “ontslag van journalisten met een Alt-Right politieke agenda”, diverse voorstellen komen langs.

Aanhalingstekens en bronvermelding

De ombudsman is allereerst blij dat er dinsdagavond snel is gehandeld en een en ander in kop en inhoud van het artikel gewijzigd is. Vervolgens kunnen de omvang en inhoud van de aangebrachte wijzigingen nog wel bekritiseerd worden, zeker als er nog steeds fouten zijn achtergebleven...

De hoofdredacteur stelde op de radio dat het gebruiken van aanhalingstekens rond kritiek afkomstig van Soros’ tegenstanders al veel duidelijkheid had kunnen scheppen. De ombudsman had daarnaast op een aantal plaatsen graag duidelijker verwijzingen naar de afzenders van beweringen of naar onderliggende bronnen gezien. Zo wordt duidelijk van wie gemelde opvattingen zijn, wordt mening van beschrijving gescheiden, en kan een lezer bepalen (of zelf checken) van wie de gebezigde kwalificaties zijn. De hoofdredacteur stelde: “Wij beschrijven, en dat moeten we goed doen.” Inderdaad, maar maak dan ook glashelder wanneer een mening volgt.

Ten derde hamert de ombudsman al maanden op ruimhartig en blijvend zichtbaar rectificeren.. Daar werkt de NOS – overigens als een van de weinige nieuwsverstrekkers binnen de publieke omroepen – wel aan, bijvoorbeeld door het plaatsen van voetnoten bij gecorrigeerde artikelen op de site (zie het voorbeeld hieronder). Maar dat gebeurt nog te incidenteel en terloops, en het moet sneller en duidelijker. Bij wijzigingen van de aard en omvang als die van het Soros-artikel is een – op zich goed bedoelde – verwijzing per tweet naar de aanpassingen (zie boven) niet toereikend. Gebruik de geëigende platforms die je hebt, en geef daar vooral inzicht in wat je werkwijze is geweest.

Sancties of procedures?

Moet er dan nog meer gebeuren, zoals klagers vinden? Voorop staat dat de ombudsman niet gaat over het publicatie- of personeelsbeleid van de omroepen. Sancties – al dan niet in de personele sfeer – moet een omroep zelf nemen. Over eventuele andere (zoals personele) gevolgen wordt, zoals het een goed werkgever betaamt, niet gesproken met de buitenwacht.

Hoe dit incident heeft kunnen gebeuren is op de NOS Nieuwsredactie uitgebreid en stevig besproken en dat zal vast niet bij één keer blijven. De hoofdredacteur stelde in NRC Handelsblad dat het voorkomen van zaken als deze niet wordt opgelost met procedures. De ombudsman onderschrijft dat, vanuit ervaringen op andere nieuwsredacties in binnen- en buitenland. Waar nieuws gemaakt wordt met de snelheid en omvang zoals bijvoorbeeld  op de NOS nieuwsredactie, gaan er - hoe treurig ook - zaken mis die niet met het benoemen van een extra persoon of instellen van nog een controlelaag zonder meer of altijd te voorkomen zijn. Zorgvuldigheid is meer dan het op zijn plek hebben van toereikende procedures. Goede (of slechte) journalistiek zit hem niet in het volgen van een dichtgetimmerde werkwijze. Soms kan een procedure een fout ‘afvangen’, vaker zijn het de kritische collega’s die dat doen en is de werkwijze op redacties voortdurend onderwerp van discussie en evaluatie.

Dat de NOS als taakomroep aan de stand verplicht is beïnvloeding van de berichtgeving - overigens door welke bevooroordeelde of dubbele agenda dan ook, niet alleen een door klagers bij de journalisten veronderstelde Alt-Right agenda - uit te sluiten, moge helder zijn. Dat zal de nieuwsredactie bij voortduring op het netvlies hebben. Na het artikel over de omstreden filantroop waarschijnlijk wel weer eens te meer.